Professional in de spiegel: omgaan met eigen reacties bij leerlingen

De onderwijsinspectie constateert dat de kansenongelijkheid toeneemt. Dat is reden voor schoolbesturen en samenwerkingsverbanden om met dit onderwerp aan de slag te gaan. In de regio Noord-Kennemerland leidde dit tot de pilot ‘Professional in de spiegel’. Het doel is om het reflectievermogen van de professional te verbeteren.

 

De aanpak focust zich op de relaties die we met leerlingen hebben. In de leraar heeft altijd een betere klik met de ene leerling dan met de andere. Dat mag er niet toe leiden dat de ene leerling meer kansen krijgt dan de andere. Om leerlingen wel dezelfde kansen te geven is het van belang dat de leraar zichzelf goed kent. Zo kan een positieve relatie met een leerling worden bevorderd. Om zelfinzicht te stimuleren is voor onderwijsprofessionals de werkwijze ‘Professional in de spiegel’ ontstaan.

Dit biedt de professional een kader waarbinnen hij kan nadenken over relaties met leerlingen, collega’s en ouders. In het bijzonder wordt de aandacht gericht op leerlingen met moeilijk gedrag. De ontwikkelaars van deze aanpak stellen dat gedragsproblemen het resultaat zijn van interacties tussen de leerling, de thuisomgeving en de schoolpraktijk. De leraar als persoon speelt hierbij een belangrijke rol. Allerlei persoonlijke opvattingen en overtuigingen worden via trainingen helder in beeld gebracht en tastbaar gemaakt. Die persoonlijke opvattingen worden ‘constructen’ genoemd.

De onderwijsprofessional wordt getriggerd zijn eigen constructensysteem te onderzoeken en na te gaan welke implicaties dit heeft voor zijn omgang met leerlingen. Dat gebeurt door aandacht te besteden aan intuïtie, theorie en reflectie.

 

De pilot

De aanpak bestaat uit twaalf stappen, die we kort uitleggen. De eerste zes stappen gaan over het omgaan en een plaats geven van de constructen. Vervolgens wordt in zes stappen ingegaan op de verwerking ervan. De informatie kan worden bijgehouden in het digitale programma IDA.

 

Stap 1: Inventariseren van persoonlijke constructen en tegenpolen

Deelnemers schrijven de namen van alle leerlingen met wie zij regelmatig werken op afzonderlijke kaartjes. Uit de stapel mag hij drie willekeurige kaarten trekken. Vervolgens kiest hij uit deze set de twee leerlingen die het meest met elkaar overeenkomen. De deelnemer stelt zich de vraag: “Waarin zijn deze leerlingen het meeste gelijk?” Het antwoord op deze vraag is een construct. Zo worden constructen bepaald. Wanneer de deelnemer geen nieuwe constructen meer bedenkt, formuleert hij per construct een tegenpool.

 

Stap 2: Beleven van persoonlijke constructen

 

De deelnemer formuleert bij elk construct zijn beleving ervan. Welke ervaart hij zelf als positief? De andere helft van het construct wordt daarmee de tegenpool.

 

Stap 3: Geven van een persoonlijke definitie aan het construct en de tegenpool

Elk construct en tegenpool krijgt een definitie, om het construct en de bijbehorende tegenpool duidelijker te maken. Elk construct kent per persoon namelijk verschillende implicaties. Het woord ‘druk’ betekent voor de een iets anders dan voor de ander. Dus is een omschrijving van een construct in eigen woorden belangrijk om wederzijds  begrip te kweken.

 

Stap 4: Scoren van leerlingen op de positieve constructen van de deelnemer

De professional noteert de positief ervaren constructen. De leerlingen krijgen  daarna een score van 0 – 4 op al deze positieve constructen. Zo komt in beeld welke leerling veel positieve constructen aanspreekt en welke niet of minder.

 

Stap 5: Ordenen van persoonlijke constructen in zeven aandachtsgebieden

De deelnemer rangschikt zijn positieve en negatieve constructen op basis van een model. Dat dient als richting voor het functioneren van leerlingen op school en thuis.

 

Stap 6: Psychologische nabijheid tussen de leraar en zijn leerlingen

In deze stap kan de deelnemer aangeven hoe hij de op zichzelf en zijn leerlingen ervaart.

 

Stap 7: Betrekken van de constructdefinities op de scores van twee leerlingen.

Er wordt een portret gemaakt van twee leerlingen. De scores op constructen staan centraal. Zo worden de eigen definities (stap 3) en de scores van deze twee leerlingen (stap 4) vergeleken. Op die manier leert de deelnemer de constructen toe te passen op leerlingen.

 

Stap 8: Combineren van tegenpolen met typen gedragsproblemen

Deze stap maakt helder bij welk type gedragsproblemen de deelnemer constructen ervaart.

 

Stap 9: Combineren van positieve constructen met sterke karaktereigenschappen

De positieve constructen worden gecombineerd met sterke karaktereigenschappen. Zo komen de karaktereigenschappen aan het licht waarnaar de constructen van de deelnemer verwijzen.

 

Stap 10: Maken van een mindmap

De deelnemer maakt de samenhang van zijn constructen zichtbaar in een mindmap.

 

Stap 11: Schrijven van een persoonlijk professioneel portret (PPP)

Bij het doorlopen van de stappen heeft de deelnemer veel gegevens en eigen reflecties verzameld. Deze worden verwerkt in een PPP. Tijdens het doorlopen van de stappen kijkt de professional telkens ‘in de spiegel’ om te leren welk type gedrag van leerlingen hem meer of minder aanspreekt en hoe dat komt.

 

Stap 12: Bespreken van het PPP en de leervragen

De deelnemer presenteert zijn PPP aan het leerteam.

 

Primair onderwijs en voortgezet onderwijs

Bij de pilot zijn niet alleen leraren, maar ook andere professionals uit zowel het basis- als het voorgezet onderwijs betrokken. Hiermee kan ook een vloeiende overgang van de ene naar de andere school worden bewerkstelligd. Professional in de spiegel helpt het basisonderwijs om de adviezen zo op te stellen dat ze door de andere school goed worden geïnterpreteerd, en andersom. Deze pilot wordt verder uitgebouwd en op enkele lerarenopleidingen ook al toegepast.

 

 

Ervaringen

 

<kader>

 

Professionals ‘in de spiegel’

 

Mayke Kuilboer

Locatieleider en intern begeleider – primair onderwijs

 

“Door deze pilot heb ik mijzelf beter leren kennen en ben ik bewust gaan nadenken over waarom je met bepaalde leerlingen of collega’s een betere klik hebt dan met andere. Door mezelf bewust te zijn van je eigen constructen kan ik andere keuzes maken. Het kan helpen om elkaar als team beter te begrijpen, maar ook bij het ontwikkelen van gezamenlijke taal. Als het om leerlingen gaat, bijvoorbeeld door het creëren van  een gezamenlijk woordenboek.

Bijvoorbeeld: iedereen heeft zijn eigen beleving bij een woord. Zo kan de ene persoon bij het woord ‘rustig’ denken aan kalm en lief, terwijl de ander bij kalm denkt aan passief. Bij druk denkt de een aan ongeleid terwijl de ander denkt aan enthousiast. Het met elkaar betekenis geven aan woorden, zal ervoor zorgen dat je meer dezelfde taal spreekt.

In de praktijk ben ik er met de leerkracht van groep 8 mee aan de slag gegaan, bij het schrijven van een warme overdracht. Ik ben gaan kijken wat we over een leerling op papier zetten en of dat eenduidig is of om uitleg vraagt.

Wij werken met een pedagogisch-didactisch groepsoverzicht. We beschrijven hierin de stimulerende en de belemmerende factoren van de leerling en van daaruit brengen we de onderwijsbehoeften in kaart. Als je hier met elkaar kritisch naar kijkt dan staat het vol met algemeenheden, die op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Pas als je doorvraagt kom je erachter wat er bedoeld wordt. Door met elkaar gezamenlijke taal te ontwikkelen, kunnen we zorgen voor eenduidigheid en dat maakt dat we ons onderwijsaanbod voor de leerling beter kunnen afstemmen naar zijn of haar behoeften.

Sinds dit jaar ben ik locatieleider en ook in deze rol kan Professional in de spiegel een rol spelen, bijvoorbeeld bij het vaststellen van de ambities van de school. Als een ambitie veiligheid is, welke constructen passen daar dan bij? Of als je creativiteit belangrijk vindt en je hebt maar twee mensen met constructen die daarbij passen, dan heb je met elkaar iets te doen.

Deze training zorgt ervoor dat ik mijzelf beter heb leren kennen. Veel constructen komen voort uit opvoeding of gebeurtenissen die ik heb meegemaakt.

Als ik kijk naar mijn constructen kan ik deze linken, zoals welkom zijn en het positieve zien. Dat maakt ook dat de tegenpolen in mijn allergie zitten. Ik weet dat ik moeite heb met mensen die onberekenbaar of cynisch zijn. Maar zoals mijn constructen uit ervaringen zijn ontstaan, geldt dat ook bij de ander. Het is belangrijk om er met elkaar over in gesprek te gaan en elkaar daardoor beter te begrijpen.

Het zou mooi zijn als we Professional in de spiegel verder kunnen uitrollen naar andere scholen, zodat we elkaar beter gaan ‘verstaan’ en daarmee zorgen voor meer gelijken kansen voor alle leerlingen.”

 

<kader>

 

Nico Oldenburg

Intern begeleider – voortgezet onderwijs

 

“Ik ging er heel enthousiast in. Ik vond al langer dat de overgang van po naar vo wat soepeler zou mogen. Dit zou een manier kunnen zijn om die versoepeling teweeg te brengen. Het is een goede training, alleen het stukje ’10-14’ en de gelijke kansen werd wat onderbelicht. Zo hebben we dat vanuit het vo wat meer ervaren. Overigens hebben we dat goed kunnen uitspreken.

Wat er goed in naar voren kwam was het ontwikkelen van een eigen taal. Het ging in de basis om het beoordelen van constructen (kwaliteiten) die je van een kind verwacht. Het is uiteraard een heel belangrijk aspect dat je een taal spreekt als dat kan. Sommige begrippen worden toch heel divers opgevat. Daar kom je voor een belangrijk deel ook achter als je doorvraagt op concrete voorbeelden van bepaald gedrag, dat was ik al gewend. Uit de training blijkt wel dat het belangrijk is om concrete voorbeelden voor ogen te hebben van constructen van gedrag. En ook op welke manier je die interpreteert.”

 

Dit artikel verscheen in Po Magazine – editie 2, 2020.