De toekomstige rol en waarde van de Cito-eindtoets

Jaarlijks wordt onder ongeveer 150.000 leerlingen uit groep 8 de Cito-eindtoets afgenomen. De eindtoets helpt om een beeld te krijgen welk vervolgonderwijs het best past bij de leerling. Bovendien gebruikt de Inspectie de resultaten van de Cito-eindtoets om de kwaliteit van de school te bepalen. Volgend schooljaar worden eindtoetsen pas in het late voorjaar afgenomen. De kinderen van groep 8 zijn dan al aangemeld bij het vo, volgens de nieuwe regels van passend onderwijs. Hoe belangrijk is de Cito-eindtoets dan nog?

In de Cito-eindtoets komen de vaardigheden op het gebied van taal, rekenen, studievaardigheid, wiskunde en wereldoriëntatie aan de orde. Deze resultaten worden verwerkt tot een score die een onafhankelijk advies geeft over een passende vorm van voortgezet onderwijs.

Kwaliteitsmeting door de Inspectie

De inspectie gebruikt de resultaten die leerlingen halen op de Cito-eindtoets voor het meten van de kwaliteit van een school. De inspectie doet dit als een vorm van risicogestuurde kwaliteitsmeting.

Na de invoering van passend onderwijs zullen waarschijnlijk meer leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften instromen in reguliere basisscholen. Hun prestaties drukken mogelijk het gemiddelde resultaat dat wordt behaald op de Cito-eindtoets. Als dat de kans vergroot dat de inspectie kritisch wordt over de onderwijskwaliteit, kan dat scholen huiverig maken om deze leerlingen aan te nemen. Dat is juist niet de bedoeling van passend onderwijs.

De inspectie staat daarom toe dat leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften niet meetellen met de populatie waarop de inspectie haar kwaliteitsmeting baseert. Mits van deze leerlingen aan de hand van een ontwikkelingsperspectiefplan de noodzaak van de extra ondersteuning voldoende gedocumenteerd is.

Alleen als leerlingenpopulaties tussen scholen vergelijkbaar zijn, kan de inspectie de resultaten van de eindtoets gebruiken voor een kwaliteitsmeting. Als een school lagere resultaten haalt op de eindtoets, terwijl de leerlingenpopulatie vergelijkbaar is met die van andere scholen, dan kan dat het gevolg zijn van slecht onderwijs. Deze slechtere resultaten kunnen voor de inspectie een aanleiding zijn om eerder dan gepland een bezoek aan de betreffende school te brengen.

Scholen hebben vaak onterecht het idee dat zij worden afgerekend op het feit dat zij open staan voor onderwijs aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. De inspectie verwacht van scholen dat zij de Citoresultaten kunnen verantwoorden. In de brochure “De beoordeling van opbrengsten in het basisonderwijs,” februari 2012, maakt de inspectie inzichtelijk op welke wijze zij het toezicht op goed onderwijs heeft ingericht.

Alternatief

Voor leerlingen die het eindniveau van groep 8 niet halen heeft Cito een alternatieve eindtoets ontwikkeld. De eindtoets Niveau kan gebruikt worden voor leerlingen die meer moeite hebben met de basisvaardigheden taal en rekenen. Ook zijn de opgaven in deze toets significant makkelijker dan die in de ‘reguliere’ eindtoets. De eindtoets Niveau bestaat wel uit dezelfde taken en hetzelfde aantal opgaven als de eindtoets Basis. De score van de eindtoets Niveau wordt omgezet naar een score op dezelfde schaal (501-550), alsof de leerling de ‘reguliere’ eindtoets Basis heeft gemaakt. Beide toetsen zijn vanaf 2013 zowel op papier als digitaal beschikbaar. Hiermee komt Cito tegemoet aan scholen om ook voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben te voldoen aan de eisen van een onafhankelijk schooladvies.

Cito als tweede onafhankelijk advies

Basisscholen moeten voor 1 maart een schriftelijk schooladvies geven. Dit advies is niet bindend, want een school voor voortgezet onderwijs beslist over de toelating van de leerling en kijkt naar het schooladvies van de basisschool en naar de uitkomsten van de eindtoets.

Vanaf volgend schooljaar moeten de basisscholen voordat de resultaten op de Cito-eindtoets bekend zijn schriftelijk een schooladvies hebben uitgebracht. Alle basisscholen nemen pas half april verplicht een eindtoets af bij alle leerlingen in groep 8. Op deze toetsresultaten kan de basisschool het eerder uitgebrachte schooladvies aanpassen als de leerling beter heeft gepresteerd dan vermeld in het advies. Bij slechtere resultaten wordt het advies niet aangepast.

De verplichte eindtoets moet aan twee voorwaarden voldoen:

1. De toets mag pas in april of mei worden afgenomen.
2. De toets mag niet op voorhand bepalend zijn voor de toelating tot het vo.

Doordat de toets laat in het jaar wordt afgenomen is de Citotoets geen eerste criterium meer voor de toelating op het vo. Dit juicht Cito zelf overigens toe. In maart 2013 publiceerde Cito namelijk een artikel waarin gesteld wordt dat de eindtoets gezien moet worden als het tweede onafhankelijk advies voor plaatsing in het voortgezet onderwijs.

Onderzoeken latere afname Cito eindtoets

In 2011 hebben de AVS, de PO-raad en de VO-raad onderzoek gedaan onder schoolleiders en andere betrokkenen naar de betekenis van het verschuiven van de Cito-toets van februari naar het einde van het schooljaar. De belangrijkste motivatie hiervoor is dat de onderwijstijd in groep 8 beter benut zou worden. Dit had de volgende uitkomst:

Ook ITS heeft in 2011 onderzoek gedaan naar de effecten van deze verschuiving van de afnamedatum van de Cito-eindtoets. Zij komt tot de volgende conclusies:

• Er zijn geen substantiële verschillen te ontdekken in de prestaties van leerlingen tussen een toetsafname medio of einde groep 8.
• Er wordt wel gedacht dat het later afnemen van de eindtoets voorkomt dat leerlingen in de vakantie veel niveau verliezen. Maar dat wordt in het onderzoek niet duidelijk bevestigd.
• Bij taal gingen de scores in de tweede helft van groep 8 achteruit en die trend zet zich voort. Bij rekenen gingen de scores aan het begin van het voortgezet onderwijs juist vooruit.

Cito zelf kwam in maart 2013 met een artikel dat de toets voor scholen vooral nuttig is als tweede gegeven en het kan ouders helpen om de schoolkeuze voor het voortgezet onderwijs te bepalen. Basisscholen zijn van mening dat de toets weinig meerwaarde heeft omdat ze door de jaren heen al veel gegevens over de leerlingen hebben verzameld in het leerlingvolgsysteem. De toets is voor leerlingen in groep 8 geen stimulans om extra hard te werken. Basisscholen zien de prestaties op de Cito-eindtoets zelf ook als een indicator voor de kwaliteit van het onderwijs.

De scholen voor voortgezet onderwijs hechten meer waarde aan de toets en zien de toetsresultaten als waardevol twee objectieve gegeven naast het schooladvies.

Kadertekst

Wat betekent het voor het schooladvies als de Cito-eindtoets straks pas aan het einde van groep 8 wordt afgenomen? Onderstaande punten kunnen helpen om dit te laten slagen.

1. a) Handhaaf het huidige adviestraject.
2. b) Zie de Cito-eindtoets als tweede objectieve gegeven.
3. c) Voer geen vervangende toets in tijdens de periode voor het schooladvies.
4. d) Laat het oordeel van leerkrachten en het overzicht LVS leidend zijn voor het schooladvies.
5. e) Stel het schooladvies, indien gewenst, bij als de leerling op de Cito-eindtoets betere prestaties laat zien.

Dit artikel is gepubliceerd in PO Magazine van juni 2014.