Vervaag schotten tussen SO en SBO

Passend onderwijs biedt nieuwe kansen voor de positie van SO- en SBO-scholen. De samenwerking onderling en met het regulier onderwijs kan nu anders en beter georganiseerd worden. De Houtmarkt in Leiden werkt al sinds 2008 met een systeem waarin SO en SBO geïndiceerde leerlingen gemengd in klassen zitten via zogenaamde onderwijsklimaten. “Een goed werkend systeem,” noemt locatiedirecteur Ger van der Meer het.

Pedagogische onderwijsklimaten

Op De Houtmarkt zitten SO- en SBO-leerlingen door elkaar in klassen. Zij worden ingedeeld op basis van pedagogische onderwijsklimaten, een systeem dat toenmalig OCW-minister Maria van der Hoeven met lof introduceerde. Als een leerling de school binnenkomt wordt gekeken welke onderwijsvormen het best bij de leerling in kwestie passen: is de leerling groeps- of individueel gericht en heeft hij meer aan een ‘sturende aanpak’, zoals autisten of is de leerling gebaat bij een ‘volgende aanpak’, zoals leerlingen met weinig ‘ik-besef’? Aan de hand daarvan wordt een leerling in een passende groep geplaatst.

Via het onderwijsklimaat krijgen leerlingen de ruimte om te ontwikkelen op het gebied waar zij dat het hardste nodig hebben.

Dit pedagogisch klimaat is leidend bij het plaatsen van leerlingen in klassen. Via het onderwijsklimaat krijgen leerlingen de ruimte om te ontwikkelen op het gebied waar zij dat het hardst nodig hebben. Het clustersysteem wordt losgelaten, waardoor leerlingen uit verschillende clusters en met verschillende indicaties toch samen in dezelfde groep terechtkomen. Het doel van de groepen op De Houtmarkt is emotioneel ontwikkelen, leren leren en het sturen op het zelf verantwoordelijk zijn voor de eigen ontwikkeling.

De vier pijlers ‘groepsgericht’, ‘individueel gericht’, ‘sturende aanpak’ en ‘volgende aanpak’ zijn leidend voor de groepsindeling. De leerkracht stelt voor iedere leerling het juiste pedagogisch klimaat vast, die het best past bij de onderwijsbehoeften van de leerling. De kenmerken van de verschillende groepen waarin de leerlingen op De Houtmarkt worden ingedeeld zijn schematisch weergegeven:

Sturende en volgende aanpak

Een sturende aanpak is voor leerlingen vaak nodig om zich veilig te voelen in de ontwikkeling. Vaak betekent dit dat leerlingen bij de hand genomen worden en veel mondeling moet worden uitgelegd. Ook een vaste structuur en bekende routines zijn voor deze aanpak belangrijk.

Duidelijkheid, voorspelbaarheid en rust zijn kenmerkende termen voor een sturende aanpak. De inhoud van het onderwijs wordt vrijwel geheel door de leerkracht ingevuld.

Andere leerlingen zijn echter initiatiefrijker. Een volgende aanpak sluit aan bij het initiatief dat leerlingen zelf tonen. In dit onderwijs is vanzelfsprekend meer ruimte voor de eigen keuze van leerlingen. De leerkracht laat het onderwijs aansluiten bij de gang van zaken in de klassen en kan leerlingen meer verantwoordelijkheid geven.

Deze onderwijsklimaten moeten ervoor zorgen dat leerlingen gewenst gedrag vertonen en verantwoordelijkheidsbesef ontwikkelen.

Groepen

De Houtmarkt heeft formeel vijf klassen, waarvan 2 met SO en 3 met SBO geïndiceerde leerlingen. In de dagelijkse onderwijspraktijk zitten de geïndiceerde leerlingen door elkaar, omdat ze zijn ingedeeld binnen de kaders van de klimaten.

Een van de groepen kenmerkt zich door een individuele benadering en een volgende aanpak. Twee groepen hebben een meer groepsgerichte aanpak; waarvan de ene aanpak meer sturend gericht is, waar dat bij de andere volgend is. Tot slot zijn er nog twee groepen met een aanpak die wat meer gemengd is. Deze hebben zowel sturende als volgende elementen in hun onderwijs en bieden dit zowel individueel als groepsgericht, afhankelijk van het onderwijs.

Inspectie

Door de groepsspecifieke aanpak van De Houtmarkt is het verschil tussen SO en SBO nagenoeg opgeheven. Zelf heeft locatiedirecteur Ger van der Meer daar goede ervaringen mee: “door een SO- en een SBO-school in één gebouw onder te brengen versterk je de samenwerking en de effectiviteit van het onderwijs dat iedere leerling nodig heeft.”

Op papier is de opdeling tussen SO en SBO echter nog steeds aanwezig in de school en zitten de leerlingen in verschillende klassen op basis van indicatie. Dit is op last van de onderwijsinspectie, die een duidelijke scheiding wil.

“Door een SO- en een SBO-school in één gebouw onder te brengen versterk je de samenwerking en de effectiviteit van het onderwijs dat iedere leerling nodig heeft.”

Leerlingen komen nu via een toelaatbaarheidsverklaring binnen met een akkoord van de ouders. Op basis van die verklaring komt de leerling in een van de formele klassen. In praktijk wordt nog steeds het systeem van onderwijsklimaten gevolgd. Daardoor kan het goed zijn dat een leerling in een andere klas en in een andere setting les krijgt dan hoe het op papier lijkt. Jaarlijks wordt gekeken door de leerkracht of de leerling nog wel in het onderwijsklimaat thuishoort waar hij op dat moment zit. Indien dit niet het geval is wordt hij overgeplaatst via een nieuwe toelaatbaarheidsverklaring of hij wordt terugverwezen naar het reguliere onderwijs.

Dit artikel is gepubliceerd in PO Magazine van november 2014.